TRANS. = O PROLAZNOSTI, O SVETLOSTI, O PROLAZNOSTI SVETLOSTI
Maja Ćirić
Trans. je izbor radova iz istoimene serije fotografija koja je nastala tokom namenskih putovanja Mihaila Vasiljevića po Srbiji, u periodu od 2009. do danas.
Naslov ukazuje na višestruko prisustvo reči trans u pojmovima koji pojašnjavaju izložbu. Samo u jednom svom aspektu, ona se odnosi na tranzicioni period, koji se u Srbiji već duže od decenije određuje kao večan i nepromenljiv, zamagljenog polazišta, a bez vidljivog odredišta. Trans istovremeno nagoveštava ono što je prolazno (eng. transit), ali i ono što je prozirno, providno, prozračno (eng. transient, transparent, translucent), pri čemu je veza između prolaznog i prozirnog ustanovljena transcendencijom zatečenih prizora. Kao da se oslanja na Kantov zaključak da se o „prostoru može govoriti samo sa pozicije čoveka“, transcendencija se ovde ostvaruje tako što autor dozvoljava da kroz prizore prođe specifična svetlost i na taj način prevaziđe ograničenja uobičajnog iskustva i unapredi zadato okruženje.
O prolaznosti
Fotografije prizivaju dvostruku prolaznost. Prva, prividna i lažna prolaznost, karakteristika je okruženja srpskog društva u kojem tranzicija i stanje prelaska sa socijalističkog na kapitalistički ekonomski model, onako kako o tome autor svedoči uz pomoć fotografija, ne menjaju krajolik, bez obzira na likvidnost kapitala. S druge strane, može se govoriti o prolaznosti svojstvenoj fotografiji koja se stvara na putu, sledeći tradiciju on the road fotografije koju je tridesetih godina prošlog veka utemeljio Voker Evans (Walker Evans). Ta druga prolaznost ukazuje na prizore i karaktere koji su naizgled nepovezani, osim kada ih posmatramo kao deo autorske celine. U tom smislu, može se govoriti o dvostrukoj izloženosti ili o izloženosti prirode, ali i sposobnosti kamere da potpuno izmeni atmosferu nekog okruženja, ne upotrebljavajući cinizam kao filter. Iza odsustva kritičkog i afirmativnog stoji potreba da se stvari konačno (!) sagledaju iz treće pozicije, koja ide preko konvencija – cinizma, metafora, egzotike, ali i dualizma „mi i oni“ ili „mi i drugi“.
O svetlosti
Vasiljević osnovu za kreaciju pronalazi u dodiru strukture i svetlosti kao strukturirajućeg faktora. Ako strukturu, kao društveno-političku datost, odlikuje odsustvo svetlosti, naročito zbog lažnog karaktera tranzicije, onda je dodatna vrednost Vasiljevićevog umetničkog postupka u drugačijem vidu osvetljavanja već poznatog, prepoznatljivog okruženja, koje, uprkos tranziciji, ostaje nepromenljivo. Predeli, urbane i ruralne sredine po Srbiji, njihovi stanovnici, obučeni po modi koja se nije menjala decenijama i koja svedoči o nepromenljvosti ili statičnosti struktura, zahvaljujući Vasiljeviću strukturirani su, tj. osvetljeni, na sasvim nov način. Njegovo istraživanje je istovremeno bazično i primenjeno. Na depresivnu notu koju izaziva okruženje, Vasiljević primenjuje svetlost, kao metod iz fotografije koja je njegova ekspertska disciplina, a koja mu omogućava transcendenciju, tj. delovanje izvan okvira mogućeg. Transcendencija se uočava u sjajnom, ozarenom i prozračnom karakteru fotografija, dok svetlost koju one emituju autora čini prepoznatljivim.
O prolaznosti svetlosti
Odnos prema savremenosti izvodi se iz odnosa koji Vasiljević uspostavlja uz pomoć kamere. Efekat blage, neutralne, nenametljive, čiste svetlosti uočljiv je tek kada se posmatra celina izloženih fotografija. Dodatna vrednost Vasiljevićevog fotografskog postupka je upravo u njegovoj sposobnosti da propusti svetlo kroz prepoznatljive i anahrone prizore, i da to propuštanje sigurne i balansirane svetlosti zadrži kao konstantu koja vibrira u njemu svojstvenom vremenu, vremenu u kojem je autor uspeo da je, uprkos okolnostima, na trenutak zadrži.
Maja Ćirić, “Trans. = O prolaznosti, o svetlosti, o prolaznosti svetlosti”, u katalogu izložbe “Trans.”, Galerija savremene umetnosti, Smederevo, 2016.
Maja Ćirić je istoričarka umetnosti i nezavisna kustoskinja iz Beograda.
© Maja Ćirić